In het Euregionaal Historisch Centrum Sittard-Geleen worden vele historische documenten bewaard. Een belangrijk onderdeel van deze collectie vormen de zogenaamde charters. Een charter is ‘een blad perkament, waarop een akte is geschreven, die ter bekrachtiging is bezegeld’ (definitie volgens de Nederlandse Archiefterminologie). Deze waszegels zijn met repen perkament, zegelstaarten genaamd, vastgehecht aan de akte. Meestal gebeurt dit door een gedeelte van de akte aan de onderzijde om te vouwen (de zogenaamde pliek) en er vervolgens sneden in te maken.
In het Euregionaal Historisch Centrum bevinden zich circa
273 charters uit de 13e tm de 18e eeuw waarvan de oudste, meer dan 700 jaar oud, uit het jaar 1276 stamt. Het bestrijkt een periode van een half millennium en
vormt een kernonderdeel van het archief.
Door middel van een uitgebreid onderzoek is bekeken wat
de huidige staat is van deze stukken, hoe ze op dit moment zijn opgeborgen en
op basis van die vaststellingen hebben wij een voorstel ter conservering en
berging gedaan.
Huidige berging
Op het moment van de inventarisatie lagen de charters in twee houten ladekasten.
Per lade lagen tussen de 6 tot 10 charters zonder enige vorm van steun of scheiding.
Concreet betekende dit dat de bladen perkament en de zegels over elkaar heen
schuurden. Dit leidde tot verlies van inkt en het afbrokkelen van de zegels. In de
laden werden dan ook verschillende kleine fragmenten van waszegels
aangetroffen. Ook de stationering van de ladekasten op een beweegbaar
compactusplatform zorgde iedere keer voor mechanische trillingen en schokken
binnen de laden; dat terwijl de stukken op dat moment niet werden geraadpleegd.
Door het los (niet ondersteund) liggen van de charters in de laden treden er
allerlei krachten en belastingen op bij het uitnemen van een charter. De
aanhechting van de waszegels en de aanhechting van de zegelstaarten worden op
die manier iedere keer belast en levert aanzienlijke mechanische slijtage bij ieder gebruik op.
Huidige staat
Alle charters zijn individueel bekeken en opgemeten
(i.v.m. de toekomstige berging). De bevindingen werden opgetekend in een Excel-bestand.
De charters werden geïnspecteerd op scheuren en
scheurtjes in het perkament, gaten en gaatjes, insecten of knaagdierschade,
vuil en stof en andere vlekken, beschadigde zegels, opgekrulde of anderszins
vervormde zegelstaarten. Gemeten werd de breedte van het charter, de hoogte van
het charter inclusief zegelstaarten en waszegels (grootste maat), de hoogte van
het perkamenten blad (in gevouwen toestand, dus met pliek omgevouwen) en de
breedte van de pliek. Tevens werd bij extreem dikke waszegels de dikte gemeten
(ook in verband met toekomstige berging).
4
Vlekken, schimmel en vochtverkleuringen
5
Vervaagde en/of uitgelopen schrijfinkt
6
Extreme vouwen
7
Gescheurde zegelstaarten
8
Verkleuring ten gevolge van chemicaliën
9
Afgebroken zegelstaarten
Gezien het voornemen om de chartercollectie digitaal
beschikbaar te maken (digitaal fotograferen en op internet plaatsten) zal het nodig zijn om
de stukken van te voren te behandelen (i.v.m. het fotograferen). Na inventarisatie
bleek dat de volgende behandelingen moeten plaatsvinden:
-Scheuren en scheurtjes herstellen 45
-Gaten herstellen[1] 20
-Schoonmaken[2] 46
-Staarten vlakken[3] 366
-Perkament vlakken[4] 191
-Perkament licht vlakken 63
-Waszegels herstellen 3
De huidige berging voldoet niet en brengt de objecten schade
toe. Er is daarom gekozen
voor een andere berging die voldoet aan de laatste inzichten wat betreft
charterberging. De charters zullen worden geborgen in stapelbare en
vrijliggende plateaus die op hun beurt per 3 stuks worden geborgen in standaarddozen.
Het betreft hier producten die initieel zijn ontwikkeld door het Gemeentearchief Amsterdam en waarvan de specificaties zijn bepaald door het Instituut Collectie Nederland (ICN). Het
gebruikte karton is van Klug® Conservation en geldt als het beste materiaal voor
deze doeleinden. De plateaus met artikelnummer 193,194 en 195 passen in de
archiefdoos Type B.
[1]
Gaten worden alleen aangevuld als er een constructieve reden voor aanwezig is.
Kleine ronde gaatjes die verder geen risico in zich bergen op verder inscheuren
worden niet behandeld.
[2]
Alle charters worden met een zachte kwast schoongeborsteld om los stof en vuil
te verwijderen; bij sommige charters is het vuil hardnekkiger en zal er
bijvoorbeeld met gumpoeder moeten worden gewerkt. Verschillende typen vlekken
kunnen echter niet verwijderd worden.
[3]
Veel aktes hebben meerdere zegels en zegelstaarten
[4]
Er is een verschil gemaakt tussen vlakken en licht vlakken. Hiermee wordt
aangegeven hoe ernstig de vervormingen zijn. Bij licht vlakken volstaat het
meestal om het perkament middels waterdamp te bevochtigen en onder gewichten te
laten drogen. Bij ‘vlakken’ moet vaak lokaal extra vocht ingezet worden om het
perkament weer in model te krijgen.
