Inventarisatie


In het Euregionaal Historisch Centrum Sittard-Geleen worden vele historische documenten bewaard. Een belangrijk onderdeel van deze collectie vormen de zogenaamde charters. Een charter is ‘een blad perkament, waarop een akte is geschreven, die ter bekrachtiging is bezegeld’ (definitie volgens de Nederlandse Archiefterminologie). Deze waszegels zijn met repen perkament, zegelstaarten genaamd, vastgehecht aan de akte. Meestal gebeurt dit door een gedeelte van de akte aan de onderzijde om te vouwen (de zogenaamde pliek) en er vervolgens sneden in te maken.

In het Euregionaal Historisch Centrum bevinden zich circa 273 charters uit de 13e tm de 18e eeuw waarvan de oudste, meer dan 700 jaar oud,  uit het jaar 1276 stamt. Het bestrijkt een periode van een half millennium en vormt een kernonderdeel van het archief.


Door middel van een uitgebreid onderzoek is bekeken wat de huidige staat is van deze stukken, hoe ze op dit moment zijn opgeborgen en op basis van die vaststellingen hebben wij een voorstel ter conservering en berging gedaan.


Huidige berging

Op het moment van de inventarisatie lagen de charters in twee houten ladekasten. Per lade lagen tussen de 6 tot 10 charters zonder enige vorm van steun of scheiding. Concreet betekende dit dat de bladen perkament en de zegels over elkaar heen schuurden. Dit leidde tot verlies van inkt en het afbrokkelen van de zegels. In de laden werden dan ook verschillende kleine fragmenten van waszegels aangetroffen. Ook de stationering van de ladekasten op een beweegbaar compactusplatform zorgde iedere keer voor mechanische trillingen en schokken binnen de laden; dat terwijl de stukken op dat moment niet werden geraadpleegd. Door het los (niet ondersteund) liggen van de charters in de laden treden er allerlei krachten en belastingen op bij het uitnemen van een charter. De aanhechting van de waszegels en de aanhechting van de zegelstaarten worden op die manier iedere keer belast en levert aanzienlijke mechanische slijtage bij ieder gebruik op.




Huidige staat

Alle charters zijn individueel bekeken en opgemeten (i.v.m. de toekomstige berging). De bevindingen werden opgetekend in een Excel-bestand.

De charters werden geïnspecteerd op scheuren en scheurtjes in het perkament, gaten en gaatjes, insecten of knaagdierschade, vuil en stof en andere vlekken, beschadigde zegels, opgekrulde of anderszins vervormde zegelstaarten. Gemeten werd de breedte van het charter, de hoogte van het charter inclusief zegelstaarten en waszegels (grootste maat), de hoogte van het perkamenten blad (in gevouwen toestand, dus met pliek omgevouwen) en de breedte van de pliek. Tevens werd bij extreem dikke waszegels de dikte gemeten (ook in verband met toekomstige berging).

Er werden diverse schadebeelden aangetroffen: hierna volgen enkele voorbeelden. Klik op de foto's voor een grotere weergave.



1 Vraatsporen aan bovenzijde, scheur linksonder, gaatje midden


2 Gebroken waszegels

3 Rimpels, vouwen, insnijdingen

4 Vlekken, schimmel en vochtverkleuringen

5 Vervaagde en/of uitgelopen schrijfinkt

6 Extreme vouwen

7 Gescheurde zegelstaarten


8 Verkleuring ten gevolge van chemicaliën

9 Afgebroken zegelstaarten

10 Opgekrulde zegelstaarten

Behandeling

Gezien het voornemen om de chartercollectie digitaal beschikbaar te maken (digitaal fotograferen en op internet plaatsten) zal het nodig zijn om de stukken van te voren te behandelen (i.v.m. het fotograferen). Na inventarisatie bleek dat de volgende behandelingen moeten plaatsvinden:

-Scheuren en scheurtjes herstellen                       45
-Gaten herstellen[1]                                             20
-Schoonmaken[2]                                                46
-Staarten vlakken[3]                                            366
-Perkament vlakken[4]                                        191
-Perkament licht vlakken                                     63
-Waszegels herstellen                                          3


Berging

De huidige berging voldoet niet en brengt de objecten schade toe. Er is daarom gekozen voor een andere berging die voldoet aan de laatste inzichten wat betreft charterberging. De charters zullen worden geborgen in stapelbare en vrijliggende plateaus die op hun beurt per 3 stuks worden geborgen in standaarddozen. Het betreft hier producten die initieel zijn ontwikkeld door het Gemeentearchief Amsterdam en waarvan de specificaties zijn bepaald door het Instituut Collectie Nederland (ICN). Het gebruikte karton is van Klug® Conservation en geldt als het beste materiaal voor deze doeleinden. De plateaus met artikelnummer 193,194 en 195 passen in de archiefdoos Type B.




[1] Gaten worden alleen aangevuld als er een constructieve reden voor aanwezig is. Kleine ronde gaatjes die verder geen risico in zich bergen op verder inscheuren worden niet behandeld.
[2] Alle charters worden met een zachte kwast schoongeborsteld om los stof en vuil te verwijderen; bij sommige charters is het vuil hardnekkiger en zal er bijvoorbeeld met gumpoeder moeten worden gewerkt. Verschillende typen vlekken kunnen echter niet verwijderd worden.
[3] Veel aktes hebben meerdere zegels en zegelstaarten
[4] Er is een verschil gemaakt tussen vlakken en licht vlakken. Hiermee wordt aangegeven hoe ernstig de vervormingen zijn. Bij licht vlakken volstaat het meestal om het perkament middels waterdamp te bevochtigen en onder gewichten te laten drogen. Bij ‘vlakken’ moet vaak lokaal extra vocht ingezet worden om het perkament weer in model te krijgen.